ХІХ ғасырдағы географиялық картада «Новоявленное» деген атаумен таңбаланған қазіргі Явленка селосының тарихына түсінік бере кеткен артық болмас. Әуелде, жаңа қоныстанушы келімсектер болашақ мекеніне ат қойғанда, ырым көріп христиан дінінің Библия аңыздарын басшылыққа алғаны мәлім. Сол аңыздың бірінде Ғайса пайғамбар қайта тіріліп келіп, үмметерімен қауышқан сәт қасиетті саналған. Сондықтан да қазақ даласының бір пұшпағында, ерке Есілдің жағасынан ойып алған құтты мекенін қазақша «Ғайса пайғамбардың қайта оралуы»,немесе орысша «Новое явление Иусуса Христа» деген төрт сөзді ықшамдай қысқарта беріп, тіпті сол діни түсініктің қасиетті астарын түсінбей, әуелгі маңызын ұмытқан ұрпақтар немкеттілеу етіп «Явленка» атай салғанын еске саламыз. Білетіндердің айтуынша бұл мекен Байтоқа, одан Жылғара болса,сол Жылғараның Мұса деген ұлының қыстауы, не күзегібоса керек. Сондықтан кей уақытта орысша «Мусин» дегенді қазақшалап, «Мүсін» деп атапты дегенді құлақ шалды. Жері құтты, орналасу жағдайы тыныс-тіршілікке қолайлы осы бір тұста Солтүстік Қазақұстан облысының Ленин атын иеленген, кейін Есіл өзенінің атымен аталған аудан құрылғалы да не заман.
1936 жылғы 23 қазанда Вагулин, Глубокое, Долматов, 1-Дубровин, Красноярск, Кустовск, Лебедков, Налобин, Сивков, Соколов, Сумский сельсоветтерін Мамлют ауданынан алынып,Соколов ауданының құрамына беру туралы. Қазақ ОАК Төралқасының қаулысы жарық көрді [1]. 1937 жылғы 25 маусымда Сталин сельсоветін тарату туралы Мамлют ауаткомының шешімі қабылданды [2].
9 маусым 1940 ж. Солтүстік Қазақстан облысы Мамлют ауданындағы Омбы теміржолына қарасты Мамлют станциясы маңындағы елді мекендерді жұмысшы поселкелері қатарына жатқызып, Мамлют селолық советін Мамлют жұмысшы-поселкелік советі етіп қайта құру және оны Мамлют аудандықсоветіне бағындыру туралы.
1935 жылғы ақпанның 10-жұлдызындаҚарағанды облыстық атқару комитетіорталығы Явленка селосы болатын Ленин ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін өзінің қаулысымен мына құрамда бекіту туралы бекітті: Александров, Бірлік, Заградов, Ивано-Павлов, Ивано-Петров, Ильинский, Қарағаш, Красноармейск, Леонидов, Летовока, Малиновка, Жаңаөзен, Петров, Покров, Совет, Тарангульский, Тұңғиық, Явленка, Яснов селолық советтері.
Осы тізімдегі «Тарангул» көл атауы екен.
Зер сала қарап, байыппен көңіл аударған адам, Қазақстанның теріскейінде тораңғы ағашының өспейтінен білсе керек. Жерсінбеген, өспейтін өсімдіктің аты жер-су атына қойылмайды. Демек, бұл көлдің, тиісінше елді мекеннің аты сол жердегі көлге тікелей қатысты «Тереңкөл» дегенді білдірсе керек. Келімсектердің тілі келмеген соң, шұбарланып, тіпті мүлде түсініксіз болып өзгерген гидронимнің тағдыры осындай.Айта берсе, уақыт өткен сайын шатысып-бытысып жүргентопонимдер жалғыз бұл емес. Тәуелсіздік алып, ес жиып, осындай орынсыз бұрмалауларды дұрыстау қажеттігі туды. Халықтың қазынасы, ғасырлар бойы сақталған зердесі болып табылатын жер-су атауын құрметтеп, таза сақтай білсек, қандай жақсы. Қазақстан Президенті Н. Назарбаев, қазақ үкіметі бұл шаруаны естен шығарған емес. Осы облыстағы топонимдерге байланысты ағаттықтар бірнеше мәрте түзетілді және ібұл іс тоқтамауға тиіс.
Облыс орталығымен қанаттасып, сабақтасып жатқан елді мекендерді бұзып айту, қате жазуға байланыстыбайланысты әкімшілік-аумақтық өзгерістер жиі болып жататыны байқалады. Бұл турасында орталығы Мәуліт селосы болып отырғанМәулітауданынмысалға келтіруге болады. Бұл топонимнің Мамлют емес,ХҮІІІ ғасырда өмір сүрген жерлесіміз, Мәуліт Усманов деген адамның атымен байланысты екені тарихи-танымдық деректүріндеосы кітапта арнайы айтылғандықтан, оған тоқталмауға болады. Алайда, бүкіл құжаттарға жазылып, ұрпақтар санасына сіңіп кеткен орысша қалпында «Мамлютка», қазақшаМамлют атауы ресми түрде түзетілмегендіктен, орысша-қазақшажазылуын сол күйінде қалдырудан басқа лаж жоқ. Әр нәрсе, өз кезегінде ретін таппақ.Олай болса, Мамлют ауданының сол 1935 жылғы жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісі мына құрамда болғанын хабарлаумен шектелу керек.
Орталығы – Мамлют селосы, немесе ауылы. Оның қарауындаБелово, Вагулинский, Воскресенов, Глубокое,1-Дубровинский, 2-Дубровинский, Долматов, Калугин, Коваль, Кустов, Красноярск, Лебедков, Мамлют, Михайлов, Налобин, Сенжар, Сивков, Сливнинский, Соколов, Становой совхоз, Сумский, Щучинский селолық советтері.
Орталығы Балкашин селосы болатын Молотов ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін мына құрамда бекіту туралы. Балкашин, Балкашин совхоз, Бастремов, Богородский, Богословский, Васильев, Веселов, Владимиров, Дорогин, Каменский, Қалмақкөл, Ленин, Михайлов, Максимов, Новогородский, Ново-Романовский, Ново-Дубровинский, Ново-Никольский, Ново-Кронштадтский, Преображенский, Сандықтау, Тучнин селолық советтері. Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы1935 жылы 10 ақпанда жарық көрді.
Сол күніПетропавл ауданы да құрылып,жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін мына құрамда бекітілді: ОрталығыПетропал қаласы, оған қарайтындар Архангельск, Бескөл,Кривозёрный, Ново-Каменский, Ново-Павловский, Петерфельд, Плоский селолық советтері. Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы [3].
Орталығы Полудин селосы болатын Полудин ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін мына құрамда 1935 жылғы 10 ақпанда бекітілген: Бугров, Ганькин, 1-Камышлов, Ленин, Метлишин, Николаев, Ново-Бытовский, Ново-Георгиевский, Ново-Никольский, Полудин, Раевский, Рявкинский, Скворцов, Совет, Тоқушы, Тоқушысовхоз, Еңбекшілдер селолық советтері. Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы [4].
Облыстың өзінің, оның аудандары мен салолық, ауылдық советтерінің әкімшілік-аумақтық бөлінісінің тарихына қарап, отырсақ, олардың әкімшілік-аумақтық бірлік ретінде1935 жыл бойы тоқтамай, бірінен кейін бірі қалыптасқанын байқауға болады.
Айталық, 10 ақпанда Айымжан, Баян, Жарқын, Қарақамыс,Майбалық, Николаев, Орман, Спас сельсоветтерін из Төңкеріс ауданынан алып, Преснов ауданына беру туралы Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы шықты [5].
Сол жылдың басында орталығынаПреснов селосы белгіленіп құрылғанПреснов ауданынакөрші Төңкеріс ауданынан сегізселолық және ауылдық совет қосылып, жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісі былайша бекітілді: Айымжан, Архангельск, Баян, Благовещенка, Екатериновка, Жарқын, Железин, Казанск, Қарақамыс, Кладбинск, Лапушин, Майбалық, Николаев, Новорыбинск, Ольга, Орман, Островский, Петровка, Преснов, Рождественский, Святодуховка, Спас, Троицк сельсоветтері.Тиісіншежер жағдайына, халықтың әлеуметтік тұрмысы мен халық шаруашылығының мүддесіне қарай, Преснов ауданынан 11 селолық советті бөліпалып, Пресногорьков ауданына беру туралы Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы шықты. Сондай-ақ, Төңкеріс ауданының бес сельауылсоветі Пресногорьков ауданына қосылды. 1940 жылғы 30 қарашада Қазақ ССР Жоғарғы Советі ПрезидиумыныңСолтүстік Қазақстан облысы Преснов ауданындағы Буденый ет-сүт совхозын Островскийсельсоветінің әкімшілік қамтуына беру туралы жарлығы шықты [6].
Нәтижесінде орталығы Пресногорьков селосы болатын Пресногорьков ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін мына тәртіптебекітілгені байқалады:Евгеньев, Елтай, Исаев, Кабан, Казанск, Камышловский, Ксеньевский, Крутояр, Макарьев, Марков, Песчан, Петропавлов совхоз, Починов, Пресногорьков, Пресноредут, Рясский, Сибирь, Сретен, Фёдоров сельсоветтері [7].
Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарын құру және Қарқаралы округін тарату туралы БО ОАК 1936 жылғы 20 шілдедегіқаулысы бойыншаҚостанай облысына берілгенУсерденск және Екатерина сельсоветтерін Қостанай облысыПресногорьков ауданынан алып, Солтүстік Қазақстан облысының Преснов ауданына беру туралы. Преснов ауданының Қарақамыс ауылсоветін Қостанай облысының Пресногорьков ауданына беру туралы. ҚазОАК қаулысы шықты. (Солтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық бөлісі туралы (1920 ж.-1953 ж) анықтамалық. П. 1953 ж. 115-бет).
1935 жылғы 10 ақпанда орталығы Боголюбов селосы болатын Приишим ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін мына құрамда бекіту туралы. Боголюбов, Бостандық, Верхне-Чириков, Владимир, Вознесенский, Калинов, Қызыләскер совхоз, Надежда, Ново-Михайловский, Ново-Никольский, Өрнек сельсоветтері. Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы қабылданып, тиісті Республикалық деңгейде қолдау тапты [8].
10 ақпан 1935 жыл Орталығы Алексеев селосы болатын Сталин ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін мына құрамда бекіту туралы Богдан, Боярский, Ворошилов, Голощёкин, Гуляйполе, Елтай, Интернационал,Каз.ЦИК атындағы совхоз, Калинин, Канкринский, Кеңес, Қосқарағай, Көшкін, Наумов, Никольский, Ново-Рыбинский, Өрнек, Приозёрный, Трудовой, Еңбексельсоветтері. Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы шыққан күн [9].
10 ақпан 1935 ж. Орталығы Токарев селосы болатын Тельман ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін мына құрамда бекіту туралы. Ақтөбе, Арбайтер, Астахов, Вольный, Долинка, Жаңаауыл, Колхоз, Красно-Кутский, Покорный, Ростов, Сенокос, Токарев сельсоветтері болып Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысымен қалыптасты [10].
Орталығы Марьевка селосы болатын Төңкеріс ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін мына құрамда бекіту туралы. Голощёкин, Городец, Дмитриев, Есіл, Жалтыр, Исаев, Кеңес, Коновалов, Крещенский, Марьевска, Төменгі Бүрлік, Семиполка, Сергеев, Степной сельсоветтері. Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы шыққан күні -10 ақпан 1935 ж [11].
Бұл күнде Ақмола облысына қарайтын Еңбекшілдер ауданы, орталығы Казгородок селосы болып,1935 жылғы 10 қаңтарда жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісі мына құрамда бекіту туралы Қарағанды облыстық атқару комитеті қаулы алды: Амандық, Беккер, Восточного совхоз, Жаңарқа, Заурал, Исаев, Макин, Маркс, Мирзоян, Шошқалысовхоз сельсоветтері [12]. Орталығы Благовещенко селосы болғанЕркіншілік ауданының жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісі сол күні мына құрамда бекітілген болатын: Благодатный, Бестоғай, Еремин, Звенигород, Каратал, Қарғалы, Қызылағаш, Көкшалғын, Қоржынкөл, Нецветаев, Ново-Марковский, Павлов, Сілеті сельсоветтері.Қарағанды облыстық атқару комитетінің қаулысы [13].
З.Тайшыбай, С. Мәлікова, Петропавал қаласы
Пайдаланылған әдебиеттер:
Пікірлер (0)
Пікірлер жоқ