Жаһандық өнеге

Араб елдері әлеміндегі бірден бір жалғыз каллиграфия музейі Біріккен Араб Әмірлігіндегі Шардж қаласында орналасқан. Музей экспозициясы тек қана бірыңғай араб каллиграфиясынан тұрады. Ғажайып мәдени орталық 2002 жылы ашылған.

Армян әліпбиіне тастан қашап жасалған ескерткіш Арменияның Арташаван аймағының маңындағы Арагац тауының батыс бөктерінде орналасқан. Архитектор Дж.Торосянның жобасымен дайындалған осынау ғажайып композиция 2005 жылы армян жазуының 1600 жылдық мерейтойына орайластырылып ашылды. Ескерткіш кешенге армян әліпбиінің 39 әрпі енгізілген. Ұлттық нақышта орындалған әрбір зәулім әріптердің асқан шеберлікпен безбенделуі көз тартады.

Армян әліпбиіне ескерткіш қойылған жердің арнайы таңдап алынуы да тегін емес. Ол орынға жақын жерде армян әліпбиін жасаушы тұлға Месроп Маштоц мәңгілік тыныстап жатыр.

Бұл елдің Ошакан селосында да армянның «ж», «р», «кх», «з», «дж», «д», «ч», «г», «дз» әріптеріне ескерткіш белгі орнатылған.

Ел астанасы Ереван қаласында негізі 1920 жылы қаланған Месроп Маштоц атындағы Матенадаран көне қолжазбалар институты жұмыс істейді.

Армениядан бөлек әлемнің түкпір түкпірлерінде де армян әліпбиіне бірнеше ескерткіштер қойылған. Бразиялияда армян қауымдастығының бастамасымен Сан-Паулудағы қасиетті Оганес Мкртича шіркеуінде монумент ашылған.

Американың Кливленд (Огайо штаты) қаласында «Армян өнерінің саябағы» деп аталатын шағын саябақта 2010 жылы ескерткіш қойылып, оның бір жағында армян әліпбиі таңбаланса, екінші жағында армян ұлтының белгілі өнер қайраткерлерінің есімдері қашап жазылған.

Францияның Альфорвилле қаласында 2008 жылы «Армян әліпбиі» стелласы орнатылды.

Әзірбайжанда Мұхаммед Физули атындағы қолжазба институтының іргетасы 1986 жылы қаланды. Қазіргі таңда институт қорында 40 мыңнан астам көне заманғы құнды құжаттар сақталған. Әзірбайжан, түрік, араб және парсы тілдеріндегі ежелгі қолжазба жәдігерлер саны 11 мыңнан асып жығылады.

Белоруссияның Полоцк қаласында беларустың қысқа «Ў» әрпіне ескерткіш орнатылған. Ескерткіш 2003 жылдың қыркүйегінде «Беларус жазуы күндерінің» 10 жылдығын атап өту барысында ашылды. Бұл әріп беларус тілін басқа славян тілдерінен даралайды. Беларус әліпбиіндегі 22-ші әріп санатындағы Ў, ў осы халықтың көне жазу-сызуында 1890 жылдардан бері қолданылып келеді.

Болгарияның Плиск қаласында кирилица ауласы ашылған. Онда кирилл қарпіне, осы қаріптің негізін қалаушылар Кирилл мен Мефодиге ескерткіш қойылған. Армян және славян оюымен әшекейленген әрбір әріптің ұзындығы екі метрді құрайды.

Грузин әліпбиіне ескерткіш Батуми қаласында 2012 жылы бой көтерген. Темір құрылғыдан жасалған ескерткіш қондырғының биіктігі 130 метр. Грузин әліпбиін зор орамына алып жатқан цилиндрлік пішіндегі көк аспанмен бой таластырған мұнара іспеттес ескерткіш бейне бір жел толқытқан үзік-үзік жібек баудай өзіндік өрнекте қиыстырылуымен ерекшеленеді. Мұнараға шыны лифтпен көтерілуге болады. Ескерткіш авторы испан архитекторы Альберто Доминго К-або.

Грузин тіліндегі көне манускриптер қазіргі грузиндерге ешбір тәржімасыз-ақ түсінікті. Грузин әліпбиі 33 таңбадан (5 дауысты, 28 дауыссыз) тұрады. Әріптердің жазылуы және де кескіні әлемдегі ешбір әліпбимен теңестіруге келмейді. Елде сонымен қатар Грузин Ғылым академиясы К.Кекелидзе атындағы грузин қолжазба институты бар.

Қазақстанда 2001 жылы 18 мамырда еліміздің басты ордасы Астана қаласындағы Еуразия ұлттық университетіне Күлтегін жазба ескерткішінің көшірмесі қойылды. Университете 2003 жылдың 18 қыркүйегінде Жазу тарихы мұражайы ашылды. Елімізде сонымен қатар 2010 жылы сирек кітаптар музейінің негізі қаланды.

Қытай иероглифтерінің музейі елдің Хэнань провинциясының Аньян қаласында 2009 жылдың 16 қарашасында пайдаланылуға берілді. Осы жерде ХІХ ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басында көне қытай жазбаларының құнды жәдігерлері табылған болатын.

Монғолияда монғол мемлекетінің 800 жылдығын атап өту аясында 2006 жылдың 26 қарашасында Монғолия мемлекеттік мөрінің ескерткіші бой көтерді.

Өзбекстанда Ташкент Шығыстану институты жанындағы Әбу Райхан әл-Бируни атындағы Шығыс қолжазбалары орталығы жұмыс істейді. Институт қорында 26 мың том қолжазба, 39 мың томнан асатын литографиялық кітаптар сондай-ақ араб, парсы өзге де шығыс тілдеріндегі 10 мыңға жуық тарихи мәні зор құжаттар тіркелген.

Ресейде славян әліпбиінің негізін салушы ағайынды ағартушылар Кирилл мен Мефодиға арналған ескерткіш 1992 жылы 24 мамырда славян жазуы мен мәдениеті күні аясында Мәскеу қаласында ашылды. Ағартушылар құрметіне қойылған ескерткіштегі көне славян тілінде қашалған жазуда бес орфографиялық қателіктің орын алғаны, әліпби құйындысында «Н» әрпі жазылмай қалғаны «Википедия» ашық энциклопедиясында жазылған.

Кирилл мен Мефодиға Болгария, Македония, Украина елдерінде де ескерткіштер қойылған.

«Орыс сөзі» ескерткіші 2007 жылы Ресейдің Белгород қаласында орыс әдебиетінің Орталық Федералды округындағы күндеріне байланысты салтанатты түрде ашылды. Ресейдегі жалғыз ескерткіш композициясында орыс тілінің қасиеті мен тарихи тамырының бастаулары көрініс тапқан. Белгородтық мүсінші А.Шишковтың еңбегі орыс халқының діни құндылықтарымен сабақтастырылып, төрт метрлік қола інжіл түрінде жасалған. Оның айқара ашылған беттерінен орыс әліпбиінің әріптері ерекшеленіп көрінеді. Кітап үстінде тұмсығына алтын қалам ілген ізгілік пен игі жаңалықтар жаршысы іспеттес көк көгершін қонақтаған.

Ресейдің бірнеше қаласында Ё әрпіне ескерткіш қойылған. Ескерткіштің тұсауы Ульяновск қаласындағы облыстық ғылыми кітапхана жанындағы «Венец» бульварында 2005 жылы 4 қыркүйекте кесілді. Ескерткіш қою бастамасы 1997 жылы «Ё» литерінің баспада алғаш пайда болуының 200 жылдығына орай қолға алынып, арнайы байқау жарияланды. Байқау жеңімпазы болып ескерткіш орнату бастамасын көтерген суретші А.Зинин танылды. «Ё» әрпі ең алғаш 1797 жылы «Аонида» альманахында «слёзы» сөзінде қолданылған екен. Ескерткіштің ашылуы «Аонида» альманахын шығарушы Н.М.Карамзинге қойылған ескерткіштің 160 жылдығына орайластырылды. Ескерткіш биіктігі 2,05 метр. Салмағы 3 тоннадан асады.

Сонымен қатар Мәскеу, Калининград, Пермь т.б. қалаларда Ё әрпіне қойылған ескерткіштер бар.

«А» әрпіне Новосибирскде, «Е» әрпіне Калининградта, «О» әрпіне Вологдада, «Э» әрпіне Петербургте, «П» әрпіне Пермде, ал Клин, Омск қалаларында орыс әліпбиіне қойылған ескерткіштер мен мұндалайды.

Ресейде каллиграфияға арналған музей 2008 жылы 14 тамызда Мәскеуде ашылды. Музей экспозициясында 40 астам елдің каллиграфиялық туындылары ұсынылған.

Ресей федерациясы құрамындағы Коми Республикасының бас қаласы Сыктывкарда 2011 жылдың 12 маусымында қала күнінің құрметіне өткізілген іс-шарада комидің «Ö» (қысқа О) әрпіне салмағы екі тонналық ескерткіш ашылды.

Ресей Федерациясы құрамындағы Саха Республикасында (Якутия) жазу музейі М.К.Аммосов атындағы Якутск университетінде 2012 жылы тұсауын кесті. Ал әлем халықтарының жазу және әліпби музейі Волгоградтағы А.С.Пушкин атындағы қалалық балалар кітапханасы жанынан бой түзеген.

Тәжікстанда іргетасы 1932 жылы қаланған тіл, әдебиет, шығыстану және жазба мұра институтында жемісті жұмыстар атқарылуда. Институтқа 1958 жылы парсы-тәжік әдебиетінің бастауында тұрған Рудакидің 1100 жылдық мерейтойының құрметіне ақын есімі берілді. Институтта 153 ғылыми қызметкер еңбек етеді.

Түркіменстанда Ғылым акадамиясы ұлттық қолжазба институты 1993 жылы ашылды.

Украинаның Ровно қаласында украин тілінің ерекшелігін әйгілейтін «Ї» әрпіне ескерткіш қойылған. Кирилл қарпі қолданылатын бірде бір тілде аталған әріп кездеспейді. Ескерткіш 2013 жылы 21 ақпанда Халықаралық туған тіл күнінің құрметіне орай ашылды. Ескерткіштің ұзындығы 3,6 метр.

Чехия астанасы Прага қаласында 1952 жылдан бері халық жазу-сызу музейі жұмыс істеп келеді.