Сондықтан Қарағанды облысы Бұқар жырау ауданы да осы тарихқа тікелей қатысы бар. Қазақ хандығы дәуірінен бастау алатын бұл ауыл өз басынан осы тарихи кезеңдерді басынан өткізді.
1780-1830 жылдар аралығында Орта жүз қазағының шаруашылығы үлкен дағдарысқа ұшырай бастады. Бұның негізгі себебі Ресей патшалығының осы өңірлерді отарлау мақсатында орналастырылған орыс-казак әскери шебінің салынуымен байланысты. Қазақтан жайылымдық құнарлы жердің алынуы, көшпелі өмір салтының жүйесі бұзылуы, жер, барымта себебімен мал дауларының өршуі, сонымен бірге, әскерлердің тонаушылық әрекеттері қазақтың шаруашылық жағдайын төмендетіп жіберді. Ауа райының өзгеруіне байланысты қолайсыздық жайы да болған. Аймақ шаруашылықтың өзгерісіне байланысты далалық және станицалық қазақтар болып екіге бөлінді.
Саяси дағдарыстың әсерінен дәстүрлі басқару жүйесінің бұзылуы ру басы – билердің хандарға деген наразылығын туындатты. Яғни дәстүр бойынша хандар мұрагерлік жолмен емес, ру басы, би-батырларының кеңесімен сайланды. Орта жүздегі саяси жағдайды реттеу мақсатында Ресей патшасы алдына қойған талаптарының көпшілігі іске аспай жатты. Сондықтан келісімге келе алмаған кезде, қарулы күшті де, жазалау әскерін де қолданды. Соның бір мысалы ханды өз мүдделеріне бейімдеу шарасынан нәтиже шықпаған соң,Ресей Орта жүзге жазалау экспедициясын жіберуіне жол ашып отырды[1].
1800 ж. Т. Бурнашев пен М. Поспелов Семейден шығып Түндік өзені, Боқты тауын басып өтіп, Нұра бойында көшіп жүрген Бөкей төре ауылына келеді. Нұра бойында бұлар қазақ егіндерін көргенін жазған. "Қу-Қазылық тауынан 50 шақырым жерде ағашы қалың Кен-Қазылық, Қарқаралы таулары бар. Одан әрі 160 шақырым жерде Нұра өзені бойындағы төбелердің арасында шабындық мол, бұлақтар көп. Бұл жер егіншілік үшін де қолайлы. Айналасында көктерек пен қайың өскен ормандар бар. Сондықтан бұл жер село салуға қолайлы» - деп жазған[1]. 1820-1830-шы жж. ішінде құрылған 3 сыртқы округтың 3 округының шекаралары осы қазіргі Бұқар жырау ауданы аумағымен жүрді. Бірақ барлығы да қазақ шежіресі бойынша бес атаның немесе бес Мейрамнан өрбіген тумалар еді. 1815 жылы Орта жүзде хан сайлауы болды. Ол Барақтың тұқымы Бөкейді хандыққа сайлануымен байланысты[2].
1817 жылы Бөкей хан өлген соң, көп ұзамай Абылай баласы Уәли де дүние салады. Бұдан кейін отаршыл орыс өкіметі қазақтың хандыққа мұрагер болған сұлтандардың билігін мойындамай қойды. Бұл уақытта орыс басқармасының жоспарында қазақ хандарының билігін түбегейлі жоюды көздеді. Осы саясатты іске асыру жолында орыс отарлау басқармасының лауазымды адамдары, қажетті заңдар мен құжаттарды әзірлеумен болды. Соның бірі, М.Сперанскийдің «Сібір қазақтары туралы Жарғы» деген заң құжатты әзірлеп, күшіне енгізді.
Міне, 19 ғасыр басындағы Ботақара-Нұра өңіріндегі өзгерістер Бөкейдің хандық құруымен дәл келді. Тарихшы М. Вяткин Бөкейдің 1815 жылы хан сайланып, 1817 жылы дүниеден өткенін атап өтеді. Ал, Бөкей сұлтанның хан сайлануына толығырақ тоқталған Құрбанғали Халид, «Тауарих хамса» [3] еңбегінде: “1816 жылы 12 қаңтарда Александр І атынан арнайы грамота келеді. Осы грамота бойынша Бөкей хан Орта жүздің атақты 13 руларына билік жүргізу үшін хандыққа бекітіледі, сонымен бірге Абылай хан өлімі мен грамота келуінің арасы 30 жыл”, - деген дерек бар.
Абылай хан 1781 жылы қайтыс болғанын ескеріп, бұған 30 жыл қоссақ, онда Бөкейдің хан сайлануы 1811 жылғакеледі. А. Байтұрсынов, С. Броневский жазбаларында Бөкей хан 1819 жылы қайтыс болғаны туралы айтылады [4].
19 ғасыр басына қарай Орта жүз руларының көпшілігі Ресей бодандығын қабылдады. Бірақ сол кезде қазақ даласындағы ұлан-байтақ жерде қазақ руларының көп қонысы бытыраңқы орналасқан. «Солтүстігінен оңтүстігіне қарай, - деп жазады И. Завалишин, - ең қысқа жол бір мың жүз шақырым, ал шығыстан батысқа қарай екі жарым мың шақырым болып есептеледі. Қырғыз даласының кеңдігі қырық мың шаршы географиялық миль, яғни Сібірдің үштен бірі және Ресейдің оңтүстік далалық өңірінен екі еседен астам үлкен деп саналады».
Жарғыға сәйкес, Сібір қырғызы атанған қазақ елі енді әскери Шептің бойында құрылған округтер, Омбы облысының округтері болады. Округтер – болыстарға (әрбір болыста 10- 12 ауыл), болыстар ауылдарға (әр ауылда 50-70 шаңырақ) бөлінеді. Бұл округтер бір ру немесе ағайындас болып саналатын және әрқашан бірге болып дағдыланған болыстардан құралады. Округтерінің өз қоныстары болады, көшіп жүретін жерлеріне өз бетінше қоныстанбайды.
Ауылдарды – шаңырақ иелері 3 жыл мерзімге сайланатын старшындар, болыстарды – сұлтандарбилейді, олардың билігі мұраға қалады. Әрбір округте болыс сұлтандары өз араларынан 3 жыл мерзімге сайлайтын аға сұлтанның басқарумен Округтік приказ құрылады.
Алысай-Алтай болысының қыстау мен көш жерлері. Жайлаулары – Нұра, Есіл, Наршөккен, Қосағаш, Семізқыз, Соқыр, Жауыр, Ботақара мен Шешенқара, Борлыкөл, Шідерті, Жақсы Нияз, Ақжар; қыстаулары – Қоңырқұлжа, Қарқаралы, Серектас, Түнқатар, Жақсы Құлболды, Сарытау, Далба, Баймырза, Сарымурзы, Сырымбет, Сиырлы.
1815 ж. кен байлығын зерттеуді жалғастырып, 1816 ж. мамыр айында Набоков экспедициясы келеді. Жол бастаушылары жергілікті қазақтар болды. Олар ескі кен оырндарын іздеуді Қызылжардан бастап, Есіл өзені бойымен, Терісаққан, Қаракенгір, Сарысу, Нұра бойымен жүріп, Қарқаралы, Қызылтау, Баянаула арқылы Павлодарға дейін барған. Шангин бастаған бұл экспедиция көне замандағы мыс, қорғасын кен орындарын іздеумен бес ай бойы Арқада жүреді. С.И. Попов 1820 ж. бастап алтын, күміс, мыс, қорғасын кен орындарын іздеген.
1816 ж. Шангин Алтын төбедегі ашириттің кен орнын майор Набоковтың Балқашқа баратын экспедициясының тау отрядын басқарғанда көрген. Он жыл өткен соң табиғат зерттеушілерінің жаңа партиясы Алтынтөбеге келген. Дерпт университетінің ғалымы, ботаник Карл Мейер Семей-Қарқаралы-Алтынсу өзені бағыты бойынша жол жүрген.
1824 жылы Қарқаралы мен Көкшетауда екі округ ашылды. Қарқаралы округі Семияр (форпост) қамалына жақын орналасты. Оны басқаратын дуан – сол қамалдан 280 шақырым жерде, Қарқаралы алқабының оңтүстік-шығысында болды. Бұл округ алғашқы ашылған жылы 14 болыстан құралды, оларда 20 мыңдай шаңырақ немесе 60 мың ер адам болды. Кейін оларға тағы төрт болыс қосылды. Қарқаралы сыртқы округінің жері солтүстіктен оңтүстікке қарай Ертіс өзенінен Балхаш көліне дейін, батыстан шығысқа қарай Ащысу өзенінен Шыңғыстау жоталарына дейін аумағы 135 мың 320 ш км жерлерді қамтыды. Мұнда 18 болыстық, 147 ауыл, 16 пошта бекеттері болды. Тұрғындардың саны 59724 адам. Халықтың мал басы 220 мың жылқы, 77 мың ірі қара, 1164 мың қой, 32,7 мың түйе болған. Қарқаралы дуаны 1868 жылы жабылып, Семей облысының құрамындағы Павлодар ояздығы қатарлы ояздықтың орталық қаласына айналды. 16 пошта бекеттерінің бірі Белағашта орнықты, енді біреуі Қарақойтас маңында болды.
Мәшһүр Жүсіп «Сарыарқаның тарихи әңгімесі» атты еңбегінде былай деп жазды: «біздің қазақ бұл Руссияға қараған соң болыс деген, ауылнай деген шықты, сонда ауыл бастап сайлағанда заманындағы қариялар айтады екен «болыс болдым дегенше, орыс болдым десеңші, ауылнай болдым дегенше ауылды айналған ит болдым десеңші» дейді екен[5]. Сонан соң бұл болыстық ауылнайлық cайлаумен болатын болды. Ауыл сайлаушылармен болатұғын болды. Ақыры не болатұғынын құдай білді. Сонан соң жұрт су түбіне кеткеннен әлі кетіп жатыр».
К. Мейер А. Бунге, К. Ледебурмен бірлесіп, «Алтай таулары арқылы қазақ даласына» атты екі том кітап Берлинде 1829-1830 жж. неміс тілінде басып шығарған. Мұнда: «Алтынсу өзеніне 4 қыркүйекте шықтық. Тұщы судың түсі қара, өзенде табан, аққайран сияқты балықтары бар екен. Жол бастаушының сөзіне қарағанда Алтынсу Көкағаш тауынан басталады. Ол Алтынтөбе тауынан 20 шақырым қашықтықтаӨзен солтүстікте Алтынтөбе және Шешенқара таулары арасымен ағып, Кіші Нұраға құяды. Алтынтөбе асыл тасты тауы 30 м биіктікте орналасқан... Оңтүстік жақта қазба жұмыстарының орындары бар және мыс көгі көп кездеседі. Бұл чуд кені орналасқан жер болуы ықтимал. Әктасты жерде ұзындығы шамамен 15 қадам болатын үңгір көрінеді...» деп жазылған».
Алтынсу жағалауымен 15 жылдан соң Мәскеудан келген саяхатшы Г. Карелин жүріп өткен. Бұл туралы 1841 ж. 8 мамырдағы жазбаларында жазған. Диоптаз кен орындарын С.И. Попов та зерттеген. 1858 ж. Петропавл көпесі Н.А. Ушаков Алтынсу өзенінің батысындағы 10 шақырым жерде орналасқан Теректі-Сары Оба жерінен мыс өндіріуге өтініш берген. Алтынды Қарасу жерінде С. Попов күміс кен орнын ашып, оны Михайловск деп атайды. Ушаков мыс кенін барлауға Теректіде кіріскен.
Алтынтөбенің тарихи маңызы соншалық, геологтар мен қоршаған ортаны зерттеуші экологтар мен географтардың көп келетін жеріне айналды. Бұл жерде И.Ш. Шангин, Г.Розе, Г.С. Карелин, А.И. Шренк, Мейер де болды. XIX ғ. екінші жартысында Алтынтөбеде Л.Ф. Грауман, Г.Д. Томановский, В.С. Реутовскийлер болды.
1838 ж. Алтынтөбеге көне кен орындарын зерттеп, мыс кен орындарына барлау жасауға тау-кен барлаушылар жіберілді. «Алтынтөбе – оңт.-батыстан солт.-шығысқа 1,5 шақырымға созылған шағын төбенің оңтүстік батыс беткейінде «чудь» қазбаларынан қалған төбе-төбе үйінділер мен үлкен шұңқыр» - деп И. Антипов жазған. Кезінде керемет бай мыс Алтынтөбе кен орны XX ғ. әбден тоналып, кені сарқылған.
1830-1840-шы жж. мұрағат құжаттары бойынша Қарағанды, Ақтас, Сораң тас көмір ошақтарын алғашқы ашушы Игілік Өтепұлы болған [6]. Қарағанды жерінде тас көмір кейбір жерде адам бойы ғана тереңдіктен шығатын болған. Сондықтан қазақ адамы осыған дейін "отқа жанатын тастың" бұл қасиетін білмеді деуге келмейді. Тас көмірді олар құдық қазғанда да кездесіп отырған. Бұған дейін де тас көмірді кездесуіне орай от жағуға пайдаланған. Шоқан "Тәңірі" деген мақаласында бұл туралы айтылған. Тас көмір жайлы халықтыңжинақтаған білімі – мыңдаған жылдар бойында әлденеше рет үзіліп қалған.
Үш жүз жылғы Ресейдің тарихы Орал тауынан бері қазақ жерін тонаумен келді. Ресей империясы отаршылық саясатын жүргізу барысында үнемі қазақ жерін тартып алуда болды. Арғысы Орал, бергісі Ақмола төңірегінен Ерейментауды айнала жылжи отыра бері қозғалып, енді Бүйректал, Шолақ Қарасу, Хан Сүйегі, Жуантөбе, Ботақара, Шешенқара, Белағаш, Семізбұғы, Керней Қарасу, қысқасы Есіл мен Нұра бойын жоғары бойлай берді. Ресей өкіметінің көші-қон саясаты астарында, Еуропа жағында патшаға қараған құнарлы жер иелерінен де құтылу ойы жатты.
1841 жылғы мәліметтер бойынша Ботақара, Шешенқара, Елтоқ Шат, Қызылжар аумақтарында Ақмола уезі Мойын – Алтай болысы қазақтарының жазғы жайлауы болған.Белгілі қазақ ғалымы Ш.Уалиханов өзінің ХІХ ғасырдың 30- шы жылдардағы ресми санақ құжаттарының негізінде жазған «Қарқаралы округы болыстарының қысқы жайылым жерлері» еңбегінде Үшқатын, Семізбұғы, Шешенқара, Ботақара, Өткелсіз, Жылантөбе, Қызылкөл аймақтарында Көшім –Байбөрі, Жағалыбайлы – Байбөрі болыстарының қазақтары жазда ғана көшіп қонғандеп көрсетеді.
Спасск ұлысының шекаралары:Шерубай-Нұра болысынан – Шерубай-Нұра, Жартас, Шуаш өзенімен Біртоғай мекенімен; Қараағаш болысынан – Жыланды шоқысы, Мейірманшат мекені, Бала Құндызды құймас өзенімен; Семей облысының Қарқаралы болысынан – Қандықараоба, Наршөккен шоқылары, Шешенқара мекенімен, Жуантөбе тауымен; Семей облысының Қаржас болысынан – Аюлы шоқысы, Сайтанды мекені, Мәнтенкөл көлі, Есенбай және Керегетас шоқыларымен; Ақмола болысынан – Таскөл көлі, Ақтөбе тауы, Жаманшұбар тоғайымен әкімшілік шекара өтетін болған[7].
1883 жылы жазылған Қарқаралы уезі топографиялық сипаттамасы сол жылдардағы аумақтардың шекарасын көруге мүмкіндік береді. Семей облысына қарасты Қарқаралы мен Павлодар уездерінің шекарасы былай болған: Шилі өзені ойпатынан Нұра өзеніне шығып, Сары-Оба, Ақөре сайы арқылы шекара шегі Белағаштан өтіп, Жартас-Қарасу өзенін кесіп өтіп, Айнабұлақ бұлағына жетіп, Семізбұғы Қарасу өзенінен өтіп, Ащысу өзенінің жоғары жағынан төменгі ағысы бойымен Қожамбет моласына дейін жеткен. Осы жерден Қарауыл шоқы төбесін айналып өтіп, шекара Шалқар көліне шыққан. Ал, Кеңдік төбесі Павлодар уезінде, Көктас төбесі Қарқаралы уезі аумағында қалған.
Асан Қайғыдан бастап бергі уақыттағы «зар заман» ақындары жырлағаны да жер жайы, жерге қатысты ел тағдыры. Өйткені, жер – ұлттың басты байлығы. Осы кітапқа басты айдар етіп алып отырғанымыз – Бұқар жыраудың толғауларының асыл сөзі – тарих айғағы ғой. Жыраулардың даналық мұрасының басты, өзекті мәселесі қашанда – елдің тарихы, бірлігі, ата-баба жерінің бүтіндігі болды. Халыққа әрқашан киелі орын, жайлы қоныс, ырысты жердің қасиетін ұғындырып отырған.
Жерін сыртқы жаудан қорғаған халық батырларының әйгілі ерліктерін жырлаған осы жыраулардың атқарған бір қызметі – тарихи сананы тәрбиелеу болды. Әріде – қазақ шежірелері, беріде – алаш қайраткерлерінің еңбектері де – барлығы қазақ елі, қазақ жерінің тарихын баяндаған.
Мойын-Алтай болысының қыстау мен көш жерлері. Жайлаулары: Ботақара, Шешенқара, Елтоқ Шат, Қызылжар, Нұра, Есіл, Құндызды, Қарағанды, Қоянды, Көкпекті қыстаулары – Енем-Түнқатар ауылы қыстауларымен бірге. Мұрат руы Сасық Қопа, Соқыр, Сораң және Байдәулетте.
Бұқар жырау ауданының қазіргі жерлері төңкеріске дейінгі патша билігінің тұсында, дәлірек айтқанда 1882-1917 жж. аралығында болған Дала генерал-губернаторлығына қараған Ақмола облысы (1854-1919) мен Семей облысының (1854-1920) құрамындағы Павлодар, Қарқаралы және Ақмола ояздықтарын құраған болыс территориялары болды. 1820-1830-шы жж. ішінде құрылған 3 сыртқы округтың 3 округының шекаралары осы қазіргі Бұқар жырау ауданының территориясымен жүрді. Бірақ барлығы да қазақ шежіресі бойынша бес атаның немесе бес Мейрамнан өрбіген тумалар еді.
Қазақстанға қоныс аударушылардың алғашқы толқыны ХІХ ғасырдың орта кезінен басталып, қоныстанушылардың біршама бөлігі Ақмола облысы жеріне шоғырланды. Шағындау топтары Жетісу жеріне келіп орналасты. Жері құнарлы қара топырағы, Дамса, Шортанды Қалқұтан, Ащылы Айрық, Шортанды көл сулары суармалы егіншілік шаруашылық мақсатына қолайлы болғандықтан, ХІХ ғасыр соңында бұл жерлер көші-қон орнына айнала бастағаны белгілі. Осы Ақмоланың төңірегінен Ерейментауды айнала жылжи отыра бері қозғалып, енді Бүйректал, Шолақ Қарасу, Хан Сүйегі, Жуантөбе, Ботақара, Шешенқара, Белағаш, Семізбұғы, Керней Қарасу, қысқасы Есіл мен Нұра бойын жоғары бойлай берді. Ресей империясы отаршылық саясатын жүргізу барысында үнемі қазақ жерін тартып алуда болды. Үш жүз жылғы Ресейдің тарихы Орал тауынан бері қазақ жерін тонаумен келді.
1891 жылы 25 наурызда Семей, Жетісу, Орал және Торғай облыстарын басқару туралы Ереже қабылданды. 1868 жылы қабылданған Уақытша Ереженің баптары сақталды. Өзгерістер тек облыстардың әкімшілік-аумақтық бөлінуіне, шекараларына, уездердің аталуына өзерістер енгізді. Бұл Ереже бойынша болыстықтардың шекарасын өзгерту Облыстықбасқарма өзгерту құқы Ішкі Істер Министрлігінің құзырына қарады.
1893-1916 жылдар аралығында орыстың шығысқа қарай қоныс аударуыөте кең сипат алып, жалпы 5 млн астам адамды қамтыды. Сол 5 млн халықтың 3,5млн адамы 1906-1914 жылдар аралығында келіп қоныстанғандар. Қазақ жеріне нан іздеп келгендері барлығы 1,5 млн келімсек. Оның бір млн адамы қазаққа 1906-1914 жылдары келді. 1906-1911 жылдар аралығында мұжықтың қазақ жеріне қоныс аудару ауқымы аса жоғарылады. 1903 жылғы мұрағат құжатында «Ақмола казактарының мен селениелер туралы» мәліметінде Ақмола уезінде бір қала Ақмола, жанындағы казактардың станциясымен, тоғыз крестьян болысы, онда 47 қоныстандырылған селение, 9 қоныстандырылмаған жер телімі және бұлардан бөлек «Ботақара» мекенінде өз алдына жеке селение «Санниково» бар деп көрсетілген. Қазақ болыстары барлығы – 26, онда 201 ауыл және 31590 шаңырақ тіркелген.
Бес жылдың ішінде жаңадан 2 қоныстанушылар болысы, 23 селение ашылды. Қазақ болыстарын 19-дан 26-ға ғана өскен, шаңырақ саны азаймаса, көбеймеген. Егер орыс селениелерінің саны 23-ке дейін өсуі жаңадан келген қоныстанушылардың есебінен болса, қазақ болыстарының сан жағынан емес, крісінше – тар болыстың шеңберінде еркін малын жая алмай, жер үшін туып жатқан қып-қызыл даудан мезі болып, өз ішінен булығып, бүлініп, біріне
Ресми мәліметтерге сүйенсек, Ақмола ояздығындағы тұрғынның жалпы саны – 214 766, оның ішінде қалада – 7 398, станицада – 1 713, крестьян селениелерінде – 29 189, қазақ болыстарында – 176 466 болған. Бұндағы өзгеріс 65 жылдың ішінде крестьян селениелеріндегі қоныстанушылар 14 876-дан 29 189-ға дейін, яғни 195%-ға екі есе өскен, ал қазақ өсімі 109 %-ға ғана, 0,1 еседей ғана көбейген. Жер көлеміне келетін болсақ Ақмола уезінің аумағы бұл уақытта мың верст кеңістікті алып жатты. Крестьян селениелеріндегі өңдеуге қолайлы жер көлемі – 521 960 ондық, қолайсызы – 87 859, ал қазақ болыстарндағы жер көлемі анықталмаған еді.
1904-1905 жылдары мұжықтың көші-қон толқыны бәсеңсіді. Бұған сол кездегі екі ірі саяси оқиға әсер еткені белгілі. Бірінші ахуал сәтсіз аяқталған 1905 жылғы төңкеріске қатысты болса, екіншісі – орыс шаруаларының бұрынғы мекендері – Орал тауынан берірек орналасқан күншығыс бетіндегі жер бос қалып тартымды бола қалуы. Бірақ 1910-шы жылы жер үшін бәсеке күшейгені әсіресе қатты сезілді. 1911-1912 жылдары Ресейде егін бітік шыққандықтан бір үзіліс байқалды.
1905 жылығы төңкеріс ұйымдастыруда Ресейдің барлық село жерлерінде шаруалардың бой көтерулері өтті. 1907 жылы Ақмола, Семей, Жетісу облыстарында кәдімгі төтенше әскери жағдай жария етілді. Жандармдық бақылау күшейтілді. 1904-1905 жылдары орыс-жапон соғысы, абырой болғанда, да көші-қон ісіне үлкен кедергі болды. Бірақ жапонмен соғыс нәтижесі келімсектің көпшілігі шығысқа қарай бет алуына әсерін тигізді. Бұл уақытта орын алған, аз айтылатын, қазақ қозғалысының басты екі себебінің бірі – ата қонысын тастатып, переселендерді итермелеп шығарғy болды.
Патша шенеунігі Санников: «...Бөлінген жер телімдеріне алғашқы қоныстануы 1901 жыл, оның жер көлемі 28515 ондық, ыңғайлы жер аумағы 15749 десятин деп аталған. Телімге қоныстана бастауы 1902 жылғас сәйкес келеді. 410 ер адам қоныс аудыр келген осы жерге. 1901 жылдың тамыз-қараша айларында жазылған «Жан басына шаққан бос жер үлестері бар селение мен қоныстандыру телімдердің тізімі» атты құжатта 1901 жылы жазда Ақмола ояздығында жаңадан ашылып, дайындалып қойған учаскелер жөнінде мынадай мәлімет бар: Ботақара телімінде – 1043 жанға; Петровтелімінде – 411 жанға; Шолақ Қарасу жанында – 580 жанға; Талды кең сайының жанында – 100 жанға; Қарақұдықта – 548 жанға, және т.б. Барлығы Ақмола ояздығында бір жылғы жазда 17 жаңа бөлінген жері телімдерінде 5148 жанға жер үлесі дайындалып қойған.
Ботақара-Нұра өңірінің жер-су аты Шолақ Қарасу, Керней Қарасу дегендей көбінесе қарасу атымен аталатыны белгілі. Осы Қарасу өзендерінің бойына қоныстана бастады. Қарасудың бойы толған кішігірім орман, жан-жағы желден ықтасын қырат болғандықтан бұл жерге «қара шекпенділерге» бірденкөңілдеріне ұнаған болатын. Ауылдың оңт.-шығыс жағында Керней тауы биіктігі – 748,8 м және Оспан тауы биіктігі – 717, 2 м орналасқан. Алғаш қоныстанушылар осы екі қыратқа қарай орналасқанмен ауыз су тапшы болғандықтан төменірек Қарасудың бойлай қоныстанды.
Шешенқара тауы маңында орналасқан Николаевское (Пролетарское) селосының негізін Ресейдің орталық бөлігінен бос жатқан жерлерден үлес алып, тұрақтап қалмақшы болып келген шаруалар құрды. Бұл өткен ғасырдың алғашқы он жылдығында болған. Шешенқара шоқыларының бөктерінде орналасқан ауылдың алғашқы үйлерін салған қоныстанушылар қазір өмірден озды. Олардың іздері тек қана облыстық мұрағаттың оқу залындағы құжаттарда ғана қалған. Осы құжаттардан тарих беттерінде сақталып қалған фактілер келтіріледі.
1907 жылдың жаз мезгілі Омбының географы және өлкетанушысы А. Седельников Ботақарадан Қарқаралыға апаратын Ақмола жолы бойымен жүріп отырып, Нұра бойын жағалап, арбасын жиі тоқтатып, топырақ үлгілерін алып, шөптерді мұқият қарауды. Өлкетанушының қойын дәптерінде Шешенқара қоныс аудару телімі бойынша мәліметтер көбейді. Жер телімін таулы аймақ деп есептеуге болады. Топырақ құрамынан да, өсімдік құрамынан да жер қыртысы бедерінің күрделі екендігін байқауға болады. Сортаң жерлер көп кездеседі. Қара топырақты, қызғылт түсті, құмға айналған балшықтар, ауыр балшықтар да кездеседі. Жуантөбе және Шешенқара тауларының солтүстік бөктерлерінің етегіндегі және солтүстік жазықтағы топырақ құнарлы болып табылады. Бұл жердің өсімдіктерін көбіне ақ үлпілдек селеу құрайды. Бұндай селеу қалың өскен жерлер көптеп кездеседі. Олар Нұра өзені алқабында да, топырағы аз, сортаң жерлерде де кездеседі. Өсімдіктердің қалың өсуі бұл жерлерде жер асты сулары бар деген ой тастайды.
Нұра өзені алқабын Алтынсу алқабынан аласа таулар ғана бөліп тұр. Олардың бөктерлері тақыр, желге мүжілген тастар басып жатыр. Алтынсу өзені жағалауы көгалды-шалғынды болып келген. Шөп қалың өскен. Өзен иірімдерін қалың қамыс қоршап тұр. Малшы қазақтар шөпті осы Алтынсу өзенінің алқабынан шапқан. А. Седельников Шешенқара тауының басына көтеріліп, таудың солт.-батыс бауырында итмұрын, қараған, тобылғы қалың өскен бірнеше терең сайды байқаған. Бұта арасына шыққан бүлдірген бар. Солт.-шығыс бөктер тік және тастақ болып келген. Бұл жерде күңгірт-жасыл кристалл тақтатастар көрініп жатты.
«Жер телімі маңындағы Нұра өзені алқабының еш құндылығы жоқ, өзеннің жағалауы тік жартасты, көгалды жерлері жоқ. Тек қана Шешенқара тауының етегіндегі шабындық жерлер ғана жарамды, құнды болып табылады» - деп жазды А. Седельников. Жер телімінің солтүстік бөлігі Нұра өзенінің оң жағалауында орналасқан жер Қарасу өзені алқабынан Үлкенбүркітті тауына дейінгі алқапты алып жатты. Бұл жерде қазақтың егістігі де кездеседі. Қазақтың егетіні тары, бидай, сұлы болған. Екі-үш жыл қатарынан өнім алған соң егістік жерлерді бес-сегіз жылға «демалуға» қалдырып отырған. Бұл уақыт аралығында бұл жерлерді селеу басып, қайтадан егістік жерге айналып отырған.
Николаевское (Пролетарское) селосы орналасқан жер туралы А. Седельниковтың жазбаларында былай: «Жолдың бойында ескі обалар мен қазақ қорымдары көрінеді, аспанда қызғыш айналып ұшып жүр. Осы жерде жолымызды екі кәрі қасқыр кесіп өтті. Сірә, адам баласы бұл жерде жыртқыштарға қатер төндірмеген болар. Бұл жерлерде көптеп кездесетін суырдың індерінің қасында інге су ағызатын ор қазылған екен. Оны суырды жаңбыр кезінде інінен шығару үшін қазақ қазды ма, әлде қуаңшылық кезінде суырлар өздерін сумен қамтамасыз ету үшін осылай жасады ма анықтай алмадым»- деп жазады.
Шешенқара жерінде болған А. Седельников екі түрлі әсер алды. Егістік, шабындыққа арналған жерлер жеткілікті. 1907 жылдың көктемінде жаңбыр жиі жауғандықтан өнім де көп алынады деп күтілген болатын. Сонымен қатар А. Седельниковты топырақтың тез құнарсыздануы алаңдатқан еді. Бұл болашақта өнімді аз алуға және шаруаларды басқа жерге қоныс аударуға әкеліп соғатындығын білді.
А. Седельниковтан басқа Шешенқара маңындағы жерлерді зерттеген Ақмола-Семей мемлекеттік мүлік бөлімі көші-қон басқарамасының жер өлшеушілері болды. 1906 жылы олар осы аудандардағы егістікке жарамды жерлерді қарап, Шешенқара айналасында қоныстану, егіншілік телім бөлу жоспары жасалды. Шаруалардың жерлерінің аумағының жыл өткен сайын өзгеріп отырғанын байқауға болады. Бұл Қарқаралы уезінде жаңа телімдерін бөлумен байланысты болған.
1907 жылы топограф Кунцевич: Шешенқара жер теліміне барлығы 7622,5 ондық берілді, оның ішінде 3 600 ондық егістікке жарамсыз деп жер қорына қатысты баға берген. Бұдан басқа 96 ондық шабындық жер бар. Нұра өзенінің сол жағалауында ораналасқан Николаевское (Пролетарское) селосына 2 227 ондық берілді, оның 703 ондығы егістікке жарамды жер деп шешілді. Сортаң жерлер 65 ондық. Кейбір үзік мәлімет бойынша Шешенқара теліміндегі алғашқы үйлер 1908-1909 жылдары пайда болған. Келімсекетр Херсон мен Тавриядан келген.
1910 жылы 6 наурызда Шешенқара қоныс аудару учаскесінде Қарқаралы уезда1 шаруа учаскесіне бағынуымен Николаевское совхозы құрылды.
1915 жылы әскерге Николаевское (Пролетарское-Шешенқара) совхозының шаруаларының үлкен тобы шақырылды. Олардың ішінде Павел Лазаревич Найденов (1896ж. т.), Карп Иванович Черняев (1896ж. т.), сапер Иван Васильевич Чуйков (1895ж. т.) болды.
1917 жылғыбірінші қаңтардағы мәліметтер бойынша Шешенқара қоныс аудару участогына 6696 ондық жер енді, оның ішінде 3851 ондық жер жарамды. Үш жүз ондық шіркеу-мектеп жері деп есептелді. Жан басына шаққандағы жер үлесі нормасы алғашқыда әрбір ер адамға 15 ондық болды.Осылайша, Николаевское(Пролетарское)совхозындағы жер телімі 340 үлес деп есептелді.
1919 жылы А. А. Ткаченко солдаттардың тізімін жасады, онда 50-ге жуық бұрынғы майдангерлер болды. Алғашқы коммунистер және жаңа қоғамның белсенді қатысушылары болды. Олардың ұсынысы бойынша Николаевское ауылы Пролетар деп өзгертілді. 1924 жылғы санақ бойынша Пролетар совхозында58 аула және 288 тұрғын, 1927 жылдың мәліметтері бойынша 53 аула және 305 тұрғын тіркелген.Ерлер саны 155 адам.
1934 жыл. "Пролетарский" колхозын М. Д. Фатеев басқарады. Колхозда 1056 гектар егістік жер болды. Қоғамдық мал шаруашылығы үшін 168 тонна шөп өндірілді. 1934 жылы қыркүйекте Пролетар совхозына белгілі партия және мемлекет қайраткері С. М. Киров келді. Осы жылы бай өнім жиналды. Сергей Миронович колхозшылармен әңгімелесіп, шаруашылық төрағасы Михаил Демьянович Фатеевтің әңгімесін тыңдады, мектепке барды, колхозшылардың жұмыс көрсеткіштерін блокнотқа жазды.
Колхоз жерлерін аралайды.Кейін С.М.Кировтің кенеттен қаза болғанын естіп,ауыл халқы колхозды осы кісінің құрметіне колхоз атауын С.М.Киров колхозы деп өзгертті.1935 жылыҚарқаралыдаҚазақстан АССР-нің құрылуының 15 жылдығына орай озық колхозшылар слеті өткізіледі.С.М.Киров колхозынан(Шешенқара) бұл слетке 8 адам барады.
1961 жылы колхоз екіге бөлініп бір жартысы Кузнецкий ауылдық кеңесіне,екіншіжартысы Хорошевский ауылдық кеңесіне тиесілі болды.1962 жылдары ауылдық кеңесінің төрағасы Бограй Григорий Иванович болды. 1965 жылысалықтардың бәрі алынып С.М.Кировколхозы «Пролетарский»совхозы болып құралды.Совхоз директоры болып Бориско Василий Сергеевич 1965 жылдан 1969 жылға дейін қызмет етті.
Ал 1974 жылы ауылдық кеңесінің төрағасы болыпЖукенов Ермек сосын Мустафин Ныкыш Мустафинович, Шеризатова Асия еңбек етті.1980 жылы «Пролетарский» селосы тарихи атауы «Шешенқара» болып өзгертілген.1985 жылыШешенқара селосыәкімі болып Беков Сағынтай тағайындалды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешімімен1993 жылдың 18 маусымында жергілікті әкімшілік және атқару комитетінің ұйғарымымен, мемлекеттік онамастика комиссиясының шешімі бойынша, Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинеті тарихи-географиялық атауды қайта қалпына келтіру, сондай ұлттық топонимдерді көтеру мақсатында Озерное селсоветін Бұқар жырау селосы деп атады. Осы мақсатта 1993 жылдың 7 қыркүйегіндеаудан бойыншабірнеше селоның аты өзгертілді: Хорошевск селосы орталғы Хорошевск-Белағаш болды, Калинин селосының орталығы Қосшоқы, Пушкин селолық советінің орталығы Ақбел селосы, Пролетар селосының орталығы Шешенқара, Минковка селосының орталығы Байқадам.
Қазіргі кезеңде Шешенқара ауылының халқының саны 2005 жылы 1, 2 мың. Жерінің жалпы ауданы – 105,7 мың га. Бұл жерде Шешенқара, Үштау ауылдары және Ащысу темір жол станциясы, өндірістік құрылымдар мен 22 шаруа кожалығы бар. Негізгі саласы егін шаруашылығы. Жалпы жерінің ауданы – 31,0 мың га, егістік жер ауданы – 5,4 мың га.
Ауыл топонимдері.
Алтынсу (Золотая вода)- Нура өзенінің саласы.Өзен саласының құмында алтынның болуына байланысты бұл жер осылай аталған.Ұлы Отан соғысы кезінде өзен жағасында сарбаздар күзететін барақ үйі орналасқан Мұнда құмды електермен жуып, Алтынды өндірген.Барлық өндірілген алтын майдан қажеттілігіне жеткізілді .С. М. Киров атындағы колхоз кезінде осы өзенде колхозшыларды тамақтандыру үшін балықауланды .Алтын су үлкен тереңдікке ие өзен саласы болып табылады.
Ақ топырақ (Белая глина) – Бұл жердің атауыжердегі топырағыақ түстісазғабай болғандықтан солай атанған.Осы өңірде суы тұщы мөлдір бұлақағады. Ауыл тұрғындары әлі күнге дейін осы бұлақтан су алады.Мұндақысқы уақыттамал бағып тұратыншопанның үйі болған.Бұл үйде қыстан көктемгі сахманға дейін 1948 -1958 жылдары 10 жыл шопан Жунусов Ғ.Ж тұрған.50 жылдар мұнда бидайды өңдейтін үлкен пункт болды. Жұмысшыларға арналған жатаханада жұмыскерлеротбасыларымен тұрған.Балалар мектепке жазда жаяу, ал қыста ат шанаменжеткізілген.
Аққойтас – Шешенқарадан солтүстікке қарай 20 шақырымда орналасқан. Бұл жердің атауытастарының алстан аппақ қойдың иірімді жүніне ұқсайтындығына байлансты айтылған.Ескіде мал жайлауы болған.
Алтынды -Бұл жерлердің бұлай аталуының себебі, бұл жерде Алтынсу өзені ағып жатыр .Мұнда жергілікті шопандар колхоздың , содан кейін совхоздыңотар – отарқойларын баққан.
Алтын төбе (Золотая сопка) - Бүкіл әлемге әйгілі Алтынтөбе кен орны Шешенқара ауылына жақын орналасқан.Кен орны ертеден белгілі.Тарих бойынша жергілікті тұрғын, бақташы бұл орынды өзбек көпесі Мұхаммед Ашир Зарипова 18 ғасырда көрсеткен деп айтылады.Бұл жер мыс, малахит,азурит және басқа минералдарға бай.Алтынтөбе ең басты байлығы-диоптаз минералы.Бұл минералды көпес Аширдің атымен аширит деп те атайды.Бастапқыда диоптаз изумруд деп саналды.Бірақ Санкт-Петербург сарапшылары бұл минералдың изумрудқа ұқсасекенін ғана дәлелдеді.
Мұндай кен орындары Конго, Заир, Оралдан табылды Бірақ біздің қазақстандық кен орны ең ірі және сапалы болып саналады.Кен орнына бүкіл әлемнің геолог ғалымдары келіп, диоптазды зерттейді.Бұл минералнәзік болғандықтан зергерлік істеқолданылмайды.Диоптаз сирек минерал, оған қызығушылықкеміген жоқ.Осы уақытқа дейін оны" Қырғыз даласының кереметі" деп атайды".
Ащысу станциясы.Шешенқара ауылдық округінің құрамына кіреді.Бұл станция Қарағанды-Қарағайлы бағытындағы темір жол қозғалысына қызмет көрсетеді.Негізінен мұнда әртүрлі кенді тасымалдайтын тауар құрамдары өтеді.1960 жылдардың соңына дейін Ащысу станциясы Приятная деп аталды.Приятная станциясының бұрынғы болмысы - жайлы фин үйлері, почтамт, бірнеше дүкен, мол гүлзарлар, тұрақты жалақы, теміржолшыларғаарналған жеңілдіктер еді.
Бакенқыстауы-кіші Аюлыдан солтүстік батысқа қарай 10 шақырымда Шешенқарадан 24 шақырым жерде орналасқан.Бұл қыстақта тінібек руынан Бакен деген кісі тұрған.Кеңес үкіметі кезінде бұл жерде қой фермасы, кейіннен бұл жерлер қара мал жайылына қолданылды.
Тау Патшасы (Царь скала) -Шешенқараға жақын жерде шоғырдың артында орналасқан жер « тау патшасы» деп аталады. Шағын орман, жартастар мұнда Шешенқардан демалушылар мен келген қонақтарды өзіне тартады.Бұл жердің бұлай аталуымүмкін, үлкен жартастан және шоқының бойымен көмкерілген тастардан атау алған болар. Мұнда құлпынай, итмұрын және басқа да өсімдіктер өседі.
Тайжуткан (Проглотивший жеребенка) -бұл жердің атауы Алтынсу өзеніндегібұл жерде құлын суға құлап кеткендіктеносылай аталып кеткен.Тек ескі тұрғындар өзеннің толқыныныңқұлынды қалай иіріп алып , жұтқып қойғандай су астына тартып әкеткенін айтады.Осы оқиғадан соң бұл жер Тайжұтқан деген атпен аталып кетті.
Сүмбіл тауы (гора Синька) - Шешенқара ауылы мен Ащысу станциясына жақын орналасқан.Сүмбіл тауы бір жағынан қисық, ал екінші жағынан тік болып келген.Бір жағынан, оған көтерілу оңай, ал екінші жағынан, деміңді басып төмен қарай құлдырайсыз.Таудың етегінде оңтүстік батысқа қарай ескі зираттар бар.
Шакар қыстауы(Зимовка Шакар) – Шешенқараданоңтүстік батысқа қарай 20 шақырым.Бұл қыстақтыңжер асты құрамы кен өндірушілерін ертеден бері қызықтырады,өйткені орны мысқа бай, ал мыс алтынның серігі. Бұл жердің атауы осы жерде тұрған Шакардың атымен Шакардеп аталып кеткен.Шакардың немерелерңмен шөберелерінің тегі Кударинов.Осы жерде Қорған бұлақ деген қысы жазы ағатын бұлақ кездеседі.Бұл жерлердеқаракемпір мен бөдене рулары тұрған.
Нұра–термині Орталық Қазақстан территориясында, басқа да жерлерді көп кездеседі: «Нұра сөзі географиялық термин ретінде көптеген топонимдер құрамында Қазақстан территориясы мен одан тыс жерлерде кездеседі» [ҚГАС (ЖО)., 1990. б.209] және сол себепті көптеген зертеушілердің назарына ілігіп жүрген атау. «Нұра...зерттеушілер монғолдың жыры дегенді білдіретін сөзі деп түсіндіреді. А.Әбдірахманов бұл пікірді қуаттай отырып, нұра//жыра монғол-түркі тіл ортақтығын көрсететін сөз екенін айтып, сөз басындағы н//ж дыбыстарының алмасуына мынандай мысалдар келтіреді: нас – жас, насан – жасақ, наслах – жасау, нуурмаг – жырма т.б.» [Жүнісов Д., 1991. б.66]; Жезқазған облысына қатысты географиялық атаулардың сөздігін құрастырушы авторлар нұра атауына байланысты бірнеше зерттеушілердің пікірлерін келтіре отырып, атаудың мағынасына анықтама береді: «Зерттеушілер Ғ.Қоңқашпаев пен Э.Мурзаев нұра сөзі мағынасы: «жыра, сай» деп қарайды [Қоңқашпаев, 1951, Мурзаев, 1984, 398]. Ал, Е.Қойшыбаевтың нұра сөзі «төбе, дөңдердің шошайған төбесі, шыңы» деген пікірі дау туғызады. Оңтүстік Қазақстанда нұра «ұшы-қиырсыз иен дала, жардан кейін басталған жазық» деген ұғыммен байланысты екен және бұл пікірді Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігінің материалдары растайды [ҚТДС, 258]. Біздің пайымдауымызша, нұра атауының мағынасы: «жыра, терең сай-сала», дегенге саяды» [ҚГАС (ЖО)., 1990. б.209]; келесі бір зерттеуші нұра атауына байланысты нақты анықтаманың жоқтығын ескерте отырып, өзіндік гипотеза ұсынады: «Бұл атау жөнінде тиянақты пікіржоқтың қасы. Монғол тілінде: «нураа» тұлғалы сөз – құлау, бұзылу, ал қалмақша: «нұрх»–«опырылып құлап түсу» мағыналарында көрінсе, тунгус-маньчжур тілдерінің бірінде – «нура» - «тік жар, құлама жар» деген ұғым береді. Өздеріңіз байқап отырғандай, «нұра» сөзі көбіне өзенмен, оның тасыған кезде арна жағасын құлатуы, бұзуы, осы әрекеттер нәтижесінде пайда болатын өзен жағалауындағы жармен байланысты екен. Осы деректерді ойымызға арқау ете отырып, Нұра өзенінің тұңғыш мағынасы – «жарлы өзен» болуға тиіс деген жорамал жасаймыз» [Нұрмағанбетов Ә., 1994б. б.38]. Зерттеушілердің пікірлерін қортындылай келгенде, нұра сөзі моңғол тілінен енген деген тұжырымға саяды. Бірақ, жоғарыда айтылғандай, нұра сөзінің анқытамасы кейбір өзгешеліктерімен, әртүрлі мағынада қолданылады: 1. Нұра – монғол сөзі, жыры дегенді білдіреді (А.Әбдірахманов); 2. Нұра – жыра, сай мағынасында қолданылады (Ғ.Қоңқашпаев, Э.Мурзаев); 3. Нұра – төбе, дөңдердің шошайған төбесі (Е.Қойшыбаев); 4. Нұра – ұшы қиырсыз иен дала, жардан кейін басталатын жазық; 5. Нұра – жыра, терең сай-сала (географиялық сөздіктің авторлары); 6. Нұра – жарлы өзен мағынасында (Ә.Нұрмағанбетов). Бұдан шығар қортынды – нұра сөзі табиғи қасиеттері ұқсас әртүрлі географиялық объектілерге қатысты қолданыста болған.
Қажы қонған -Шешенкара ауылынан оңтүстік жақта 15 шақырым.Бұл жерге Абай Құнанбаевтің әкесі Құнанбай қажылықтан қайтып келе жатып ,бір түн қонып Қарқаралыға жол тартқан, содан бері бұл жерҚажы қонған деп аталған деген дерек келтіріледі.
Тайсойған– бұл жер Шешенқара ауылынан 18 шақырым жерде Ынталы ауылына қарай Байболды мен Қаракесек руларының арасындағы жер шекарасында орналасқан. Қазан төңкерісі кезеңіне дейін,яғниөткен ғасырдаҮйсенбай деген адам бұл жердеқыста мал ұстауға шешім қабылдап,осы жерге қыстақ салады.Сол уақытта оның әйелі босанып ұлды болады..Үйсенбай мұрагері дүниеге келгеніне қуанып, әрі жаңақонысынатап өту үшінүлкен той жасайды.Бұл тойға оның досы Тырабай да келеді.Үйсенбай оған құрметті қонақ ретінде бірінші сөз беріп, жаңадан салынған қыстаққа атау беруді сұрады.-Эй, Үйсенбай, бұл тойға арнапдастарханға мал сойдың ба? , -деп сұрады досы Тырабай. – Иә, семіз тай сойдым,- деді Үсенбай.-Онда бұл қыстығыңның атауы Тайсойған болсын, ал дүниеге келген мұрагер ұлыңды осытай сияқты ойнақы, жылдам, шапшаң жүйрік болсын деп ырымдып Тайбекдеген есім берерсің , - деді Тырабай.Барлық қонақтар бір ауыздан қолдап бата жасады.Бұл жер содан бері Тайсойған деп аталып кетті.Кейінірек бұл қыстақта Алтайбек Жумабаев тұрды.
Қарасу –жер атауы.Шешенқарадан 9 шақырым жерде орналасқан.Бұл жердеҚарасу көлі орналасқан және Қарасу дала өзені ағып Шешенқара ауылыныңтұсындағы Нұра өзеніне құйылады. Қарасу -жер астынан, сай жыралардан шығып жатқан қайнар су дегенді білдіреді.Бұл жерлерді ертеде Алсай руы мекендеген.Жер көлемі Алғабас жерлерімен шектесіп Белағаш ауылдық округінің шекарасын дейін созылып жатыр.Бүгінгі таңда бұл жерде «Дана» шаруа қожалығы орналасқан.Қарасу өзенінің бойында ескі қорымдар көп кездеседі.
Диірмен (Термен) - жердің атауыұн тартатын диірменге байланысты қойылған.Бұл жер Шешенқара ауылынансолтүстік шығысқа қарай 13 шақырым жерде орналасқан.Кенес үкіметі кезінде бұл жерде қара мал фермасы сонымен қатар үлкен ұн тартатын диірмен болған.
Арамов рестораны (Арамовский ресторан) - Шешенқара мен Белағаш ауылдарының арасында Белағаш трассасының сол жағында кіші терек орман орналасқан. Ағаштар арасында үстелдер мен орындықтар бар. Бұл екі ауыл тұрғындарының сүйіктідемалыс орны. Буденый атындағы совхоздың құрылыс цехының бастығы Арамаис Сарсикович Акопьянныңарқасында жол жанындағы терек қатарында демалу үшін табиғатаясында осыдемалыс бұрышы пайда болды және осы кісінің атымен Арамов рестораны деген атауға ие болды.
Үштау ауылы-Шешенқара ауылдық округінің құрамына кіреді. Бұрынғы Горняк кеңшары 80-ші жылдардың басында Қарағанды қаласындағы шахталардың бірінің қосалқы шаруашылығы ретінде құрылған.Шаруашылық шахтерлердіет, балық, аң терісі, сүт өнімдері, көкөніс және бал өнімдерімен қамтамасыз етіп отырды.Шаруашылық қызметкерлеріне арналған үйлер барлық ыңғайлылықпен жасалған, совхоз сол кезде облыстағы үлгілі совхоздардың бірі болды.
Шешенқара – елді мекен, тау аты. Екі түрлі компоненттен құралған күрделі атау. Шешен сөзінің негізі «тілді» дегені. «Қара сөзінің бұл жердегі мағынасы – тау, биік деген ұғымға сәйкес. Сарыарқада «қара» сөзімен құрылған атаулар жиі кездеседі. Мысалы, Үшқара, Таңқара, Найзақара, т. б. Қазақ аңыздарында[2].
Шешенқара атауы ХҮІІ – ХҮІІІ ғғ.м қазақ – қалмақ жаугершілігі тұсында пайда болған.Тарихи деректер бойынша қалмақтың хошутын2 бір мезгілдері Цэцэн хан басқарған (Батор қонтайшы3).Аңыз бойынша Цэцэн қалмақ қызының аты.Қазақ тіліндешешен –тілі өткір , қара – биік тау түсінігіне сәйкес.
Халық аңызыШашанқара мен Ботақара төбелерін бір мазмұнға тоғыстырады.Таудың Бота атануы ХҮІІІ ғасырда өмір сүрген Нарбота батырдың атына байланысты делінеді.Аңыз бойынша бір күн жау, бір күн дос болып тұрған жаугершілік заман екен.Осы екі шоқының арасындақазақ пен қалмақтың соғысы болады.Қазақ жауынгерлерін Нарбота батыр, Қалмақ әскерлерін Шешен қыз басқарған –мыс.Осыған байланысты қазақ жауынгерлері бекінген жер – Ботақара, ал қалмақ жағытұрған жер Шешенқара аталған. Бір айтушы Еңсегей бойлы ер Есімханның заманы болған оқиға десе,ендігі бір айтушылар Салқам Жәңгір тұсында болған оқиға деседі.
Әдебиет тізімі:
1 Алпысбес М.А., Аршабеков Т.Т. Бұқар жырау ауданының тарихы. – Қарағанды, 2012. – 524б.
2.Поездка Поспелова и Бурнашева в Ташкент в 1800 г. // Вестник РГО, ч.1. кн.1, 1851
3. Халид Құрбанғали. Тауарих хамса (бес тарих). Алматы. 1992. 87 б
4. Броневский С. О киргиз-кайсаках Средней Орды / Отечественые записки. СПб., 1830
5. Көпеев М. Екі томдық. 2 – Т. – Алматы, Ғылым, 1992.
6. Аршабеков Т.Т, Әлімбаев Ә.Ә.. Қарағанды қаласының тарихы; монографиялық зерттеу, Қарағанды: 2009. – 150б
7Аршабеков Т.Т., Жұмабеков Ж.А.,Жетпісов С.О. Бұқар жырау ауданының
топонимикаcы. –Қарағанды 2014.
[2] Ескерту. Ботақара мен Шешенқараға қатысты аңыздарды баяндаушылар: Ғабит Нұрмахан, Жамбыл Омари, М. Спатайұлы, Қалиасқар Шыныбектегі. Соның ішінде, бір нұсқада Цецен қалмақтың жігіті, ал Бота қазақтың қызы деген үлгі бар. Олай болса, аңызыдың тарихи мағынасы бар, өйткені Цецен тарихта болған тұлға – М.А.
Пікірлер (0)
Пікірлер жоқ